Etnisch profileren: onrechtmatig in het vizier

30 aug Etnisch profileren: onrechtmatig in het vizier

“Verblijfspapieren of niet, mensenrechten heb je,” instemmend geknik gaat door de zaal, “maar het is aan jou om erop toe te zien dat ze worden nageleefd,” vervolgt Mpanzu Bamenga. “Verandering begint wanneer je jouw rechten kent.”

Mpanzu is jurist en coördinator van de Regiegroep Ongedocumenteerden Amsterdam. De bijeenkomst waar hij spreekt is onderdeel van de Summer Academy 2021 van Here to Support; een stichting die projecten opzet voor en met ongedocumenteerden mensen. Het onderwerp van vandaag: etnisch profileren.

De meeste aanwezigen, veelal jonge mannen uit verschillende Afrikaanse landen, weten uit eigen ervaring wat etnisch profileren betekent. Mpanzu met zijn Congolese roots ook. De groeiende aandacht voor etnisch profileren in het publiek debat vergroot ook het maatschappelijke bewustzijn hierover.

Etniciteit als risicofactor

We hebben allemaal bepaalde kenmerken waar we niet per se voor kiezen, maar die ons wel onderscheiden; lang, klein, man, vrouw, wit, zwart, etc. Dat wij anders zijn, of er anders uit zien, zou geen verschil moeten maken voor onze behandeling. Voor de wet zijn wij allen gelijk.

Toch worden door officiële instanties – zoals de politie en de Belastingdienst – dit soort kenmerken gebruikt om risicoprofielen op te maken. Mensen met kenmerk x worden vaker verdacht van y. Waarbij y staat voor iets onwenselijks als criminele activiteit. Als x betrekking heeft op afkomst, nationaliteit of huidskleur spreken we van etnisch profileren.

Voor de duidelijkheid: dit profiel zegt helemaal niks over de persoon op wie het wordt geprojecteerd! Maar het heeft wel gevolgen voor hem of haar. Dat is problematisch en zelfs onwettelijk.

Strijdig met gelijke behandeling

Deze profielen institutionaliseren vooroordelen en normaliseren het handelen daar naar. Dit is in strijd met het recht op gelijke behandeling. In de recente catastrofe van de toeslagenaffaire speelt etnisch profileren een essentiële rol. Dit laat zien hoe ver de normalisering van etnisch profileren al strekt en hoe rampzalig de gevolgen kunnen zijn.

Mpanzu noemt als alledaags voorbeeld hoe hij geregeld uit de rij wordt gehaald bij grenscontroles. Puur vanwege huidskleur krijg hij het nadeel van de twijfel; zonder iets verdachts te doen, wordt hij gecontroleerd. “Dat doet wat met je, het voelt alsof je er nooit helemaal bij hoort. Terwijl ook ik Nederlander ben,” zegt Mpanzu terwijl hij zijn paspoort ophoudt.

“Nederlander bij document,” reageert een van de aanwezigen. Verwijzend naar het eigen verlangen om ook dat verlossende document te verkrijgen. Voor ongedocumenteerde migranten kan een simpele willekeurige controle nu vergaande gevolgen hebben. “Als de politie je op straat stopt en je hebt geen identificatiebewijs, kan je in detentie worden geplaatst,” legt een van de aanwezigen uit. “Als ik als ongedocumenteerd persoon ‘politie’ hoor, denk ik daarom ‘verberg je’!” Tegelijkertijd springt hij in het vizier, puur door zijn uiterlijke kenmerken.

Wat kan hieraan worden gedaan?

“Vraag altijd ‘waarom’ als je staande wordt gehouden,” geeft Mpanzu als tip. “Als een beslissing te rechtvaardigen is, moet het altijd verklaarbaar zijn. Hebben ze geen goede reden, dan is het niet gerechtvaardigd.” De schade kan je zo dus mogelijk beperken.

Zijn eigen ervaringen heeft Mpanzu gemotiveerd om zich in te zetten tegen het normaliseren van etnisch profileren. Op persoonlijke titel is hij samen met een piloot, PILP (NJCM), Amnesty International, Control Alt Delete, Antidiscriminatie bureau RADAR en Houthoff Advocaten een rechtszaak begonnen tegen de Koninklijke Marechaussee, vanwege hun gebruik van etniciteit in risicoprofielen. Op 22 september 2021 volgt de uitspraak.

In haar streven naar een inclusieve stad, wijdt Here To Support de Summer Academy aan het ontwikkelen van een ‘City Card’. Een ID kaart voor álle stadsbewoners, waarbij je wordt erkend als bewoner van Amsterdam. Steden als New York, waar al 1,8 miljoen mensen zo’n kaart hebben, laten zien dat dit kan.

Voor ongedocumenteerden in Amsterdam betekent dit insluiting op een symbolisch en praktisch niveau; hele delen van de stad waar ze nu geen toegang toe hebben komen dan binnen bereik. En de ‘City Card’ als ID-bewijs kan detenties door willekeurige politiecontroles inperken. Here To Support gaat uit van het gegeven dat deze mensen hier zijn en hier leven, een City Card erkent dat simpele feit.

Zo blijf je op de hoogte

Wil je op de hoogte blijven van de ‘City Card’? Volg Here To Support op Facebook. En houd Amnesty’s pagina over de rechtszaak tegen de Koninklijke Marchausse in de gaten of volg Mpanzu Bamenga op Instagram en Twitter voor updates over de rechtszaak. Nieuws en events vanuit de Regiegroep vind je op onze Instagram en Facebook.